Ministerstwo Rozwoju i Technologii w ramach prac nad aktualizacją przepisów antyzatorowych przygotowało projekt nowelizacji, który przewiduje m.in. nieważność zastrzeżenia umownego zakazującego wierzycielowi zbywania wierzytelności wynikających z transakcji handlowych.[1] Jeżeli proponowana zmiana dotycząca przenoszenia wierzytelności wejdzie w życie, będzie to przełom m.in. dla branży faktoringowej.
Treść proponowanych zmian
Projekt przewiduje dodanie do ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych („Ustawa”) art. 9a w następującym brzmieniu:
„Art. 9a. W transakcjach handlowych – z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym – zastrzeżenie umowne zakazujące wierzycielowi zbywania wierzytelności, o którym mowa w art. 509 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, jest nieważne.”.
Jak wynika z treści zacytowanego przepisu, delegalizacja umownych zakazów cesji w założeniu znajdzie zastosowanie przede wszystkim do umów o odpłatną dostawę towarów lub odpłatne świadczenie usług zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. Podkreślić należy, iż proponowana regulacja nie obejmie umów zawieranych pomiędzy konsumentami, ani umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami, w których klauzule umowne zakazujące cesji wierzytelności będą mogły być zastrzegane na dotychczasowych zasadach.
Projekt przewiduje, że ustawa nowelizująca wejdzie w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia, przy czym do transakcji handlowych zawartych przed tą datą zastosowanie znajdować mają przepisy dotychczasowe.
Ocena projektowanych przepisów
Ułatwienie dokonywania obrotu wierzytelnościami handlowymi jest kierunkiem pożądanym. Obecnie obowiązujące w tym zakresie regulacje nie odpowiadają bowiem potrzebom rynkowym. Brzmienie projektowanych przepisów budzi jednak pewne wątpliwości.
Zakaz cesji a zgoda na cesję
Krytycznie należy ocenić w szczególności, że w art. 9a Ustawy jest mowa wyłącznie o zastrzeżeniach umownych zakazujących cesji wierzytelności. Projektowany przepis nie uwzględnia natomiast innych powszechnie stosowanych w praktyce klauzul ograniczających zbywalność wierzytelność. Daje to podstawy do twierdzenia, że nawet w razie przyjęcia ustawy nowelizującej, w transakcjach handlowych nadal możliwe byłoby m.in. zastrzeganie postanowień uzależniających dopuszczalność cesji od zgody dłużnika. W konsekwencji dla znacznej części przedsiębiorców możliwość swobodnego korzystania z faktoringu w dalszym ciągu byłaby mocno ograniczona, co istotnie osłabiałoby znaczenie planowanych zmian w kontekście poprawy płynności finansowej uczestników obrotu i przeciwdziałania zatorom płatniczym.
Pożądane byłoby zatem rozszerzenie zakresu zastosowania sankcji nieważności przewidzianej w art. 9a Ustawy na inne klauzule ograniczające obrót wierzytelnościami, w tym w szczególności na klauzule wymagające uzyskania zgody dłużnika na cesję.
Przepisy intertemporalne
Z punktu widzenia realizacji celu nowelizacji, pewne wątpliwości budzi również przyjęte w projekcie założenie obowiązywania rygoru nieważności klauzul o zakazie cesji wyłącznie do transakcji handlowych zawartych po dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej. Może ono generować problemy praktyczne w odniesieniu do umów, które zostały wprawdzie zawarte przed dniem wejścia życie nowych regulacji, ale w drodze aneksu zostały przez strony istotnie zmienione po tej dacie. Wydaje się, że co najmniej w przypadku zmian w zakresie przedmiotu umowy lub wydłużenia okresu jej trwania, dokonywanych po dacie wejścia w życie ustawy nowelizującej, zawarcie aneksu powinno być traktowane jako równoznaczne z zawarciem nowej transakcji handlowej. W związku z tym uzasadnione byłoby, aby począwszy od wejścia w życie takiego aneksu, do zmienionej nim transakcji handlowej zastosowanie znajdowała przewidziana w art. 9a Ustawy sankcja nieważności klauzul o zakazie cesji. Powinno to znaleźć odzwierciedlenie w treści projektowanych przepisów.
Problematyczna w tym kontekście może być także kwestia zastosowania nowych przepisów do umów wykonawczych i zamówień z okresu po nowelizacji, ale realizowanych w ramach umów ramowych zawartych przed wejściem w życie nowych przepisów. Warto byłoby wyeliminować potencjalne wątpliwości co do skuteczności klauzul o zakazie cesji zamieszczonych w takich umowach ramowych w odniesieniu do transakcji handlowych realizowanych na podstawie umów wykonawczych zawieranych w okresie obowiązywania nowych regulacji oraz składanych wówczas zamówień handlowych. Zasadne wydaje się doprecyzowanie w tym zakresie projektowanych przepisów. Mogłoby to nastąpić poprzez jednoznaczne wskazanie, że decydująca dla zastosowania nowych regulacji nie jest data zawarcia umowy ramowej, lecz data zawarcia umowy wykonawczej lub złożenia zamówienia.
Zbywalność wierzytelności niepieniężnych
Zbyt daleko idące wydaje się ponadto objęcie generalnym zakazem umownego wyłączania zbywalności nie tylko wierzytelności pieniężnych, ale także wierzytelności niepieniężnych. W odniesieniu do wierzytelności o charakterze niepieniężnym osoba wierzyciela może mieć dla dłużnika istotne znaczenie chociażby w kontekście miejsca, w którym powinien świadczyć umówione usługi lub dostarczyć uzgodnione towary. Dlatego w zakresie dotyczącym wierzytelności niepieniężnych, zasadne wydaje się pozostawienie dłużnikowi możliwości skutecznego zastrzeżenia w umowie zakazu cesji lub wymogu uzyskania jego zgody na zbycie wierzytelności.
Wskazane byłoby zatem jednoznaczne wyłączenie wierzytelności niepieniężnych z zakresu zastosowania projektowanego art. 9a Ustawy.
Z pełną treścią projektu oraz uzasadnieniem można zapoznać się pod linkiem:
https://legislacja.gov.pl/projekt/12357505/katalog/12860479#12860479
Autor: Joanna Olechowska – Pucułek
E-mail: joanna.olechowska@lawspective.pl
[1] Projekt został opublikowany na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji w dniu 10 marca 2022 r.
