Jeśli ustawa antyzatorowa wejdzie w życie w wersji opublikowanej 23 czerwca br., problemy z którymi mierzy się obecnie branża faktoringowa w kontekście klauzul umownych przewidujących zakaz cesji lub uzależniających skuteczność cesji od zgody dłużnika, pozostaną nierozwiązane.
Opublikowana 23 czerwca br. nowa wersja projektu Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej – Ustawa antyzatorowa)[1] z punktu widzenia branży faktoringowej stanowi krok wstecz w stosunku do wcześniej proponowanego rozwiązania. Poprzedni projekt analizowany był przez Joanna Olechowska – Pucułek w artykule Zniesienie zakazu cesji w transakcjach handlowych coraz bliżej.
Jakie zmiany przewiduje najnowszy projekt?
Zgodnie z najnowszą propozycją projektodawcy, możliwość stosowania umownych zakazów cesji ma podlegać ograniczeniom wyłącznie w transakcjach handlowych o charakterze asymetrycznym, tj. w transakcjach, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca. W pozostałych transakcjach handlowych zastrzeganie klauzul wyłączających lub ograniczających prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności będzie nadal możliwe na obecnie obowiązujących zasadach określonych w art. 509 i nast. Kodeksu cywilnego.
Dodatkowo, zamiast sankcji nieważności klauzuli umownej zakazującej cesji, projektowany art. 9a Ustawy antyzatorowej przewiduje sankcję bezskuteczności, i to dopiero od dnia następującego po dniu, w którym dłużnik zobowiązany był dokonać zapłaty.
Jednocześnie projektodawca nie zdecydował się na doprecyzowanie przepisów intertemporalnych zamieszczonych w projekcie. W tym zakresie została utrzymana zasada przewidziana w poprzedniej wersji projektu, zakładająca zastosowanie nowego art. 9a Ustawy antyzatorowej wyłącznie do transakcji handlowych zawartych po dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej. Wątpliwości z tym związane omówione zostały w artykule Zniesienie zakazu cesji w transakcjach handlowych coraz bliżej.
Ocena projektowanych przepisów
Jeżeli art. 9a Ustawy antyzatorowej zostanie wprowadzony w takim brzmieniu, jak zaproponowane w projekcie z 23 czerwca 2022 r., nie rozwiąże to problemów z którymi mierzy się obecnie branża faktoringowa w kontekście klauzul umownych przewidujących zakaz cesji lub uzależniających skuteczność cesji od zgody dłużnika.
Po pierwsze, w ramach faktoringu standardowo wykupywane są wyłącznie wierzytelności nieprzeterminowane i niewymagalne. Wprowadzenie projektowanego art. 9a Ustawy antyzatorowej, zakładającego „uwolnienie faktur” dopiero po dacie ich wymagalności nie spowoduje zatem, że z finansowania faktoringowego skorzystać będą mogły firmy, które obecnie nie mają takiej możliwości z uwagi na narzucone im przez kontrahentów klauzule zakazujące cesji lub uzależniające jej skuteczność od zgody dłużnika.
Wprowadzenie projektowanego art. 9a Ustawy antyzatorowej nie wyeliminuje także problemów związanych z brakiem operacyjnej możliwości weryfikowania przez firmy faktoringowe umów handlowych, z których wynikają finansowane wierzytelności.
W przypadku faktorów, dla których – np. z uwagi na relacje z ubezpieczycielami – istotne jest nabycie wierzytelności przed terminem ich wymagalności, nadal konieczna będzie weryfikacja umów handlowych pod kątem postanowień wyłączających lub ograniczających dopuszczalność cesji.
Na gruncie obecnie proponowanego brzmienia art. 9a Ustawy antyzatorowej analiza umów handlowych może okazać się konieczna także w celu potwierdzenia prawidłowości terminów płatności wskazywanych przez faktorantów na etapie zgłaszania wierzytelności do wykupu, a tym samym jednoznacznego ustalenia daty nabycia przez faktora wierzytelności wynikających z umowy z zastrzeżoną klauzulą zakazującą lub ograniczającą cesję.
Tymczasem faktorzy, jako podmioty niebędące stroną transakcji często nie mają dostępu do umów handlowych, ogólnych warunków składania zamówień i innej dokumentacji handlowej lub nie są informowani o zmianie wcześniej przedstawionych im warunków współpracy faktoranta z kontrahentem.
Po drugie, firma faktoringowa nie zawsze dysponuje wystarczającymi informacjami pozwalającymi na jednoznaczną ocenę statusu stron transakcji handlowej na gruncie przepisów Ustawy antyzatorowej. Dotyczy to w szczególności oceny statusu dłużników, z którymi faktorzy zwykle nie mają jakiejkolwiek relacji umownej. W konsekwencji z perspektywy firmy faktoringowej kwalifikacja transakcji, która objęta ma zostać faktoringiem jako symetrycznej lub asymetrycznej może okazać się problematyczna. Znacząco utrudnione będzie zatem dokonanie oceny, czy art. 9a Ustawy antyzatorowej w ogóle znajduje zastosowanie w odniesieniu do danej transakcji.
Jedyny plus nowego projektu
Pozytywnie ocenić należy wyłącznie to, że w najnowszym projekcie jednoznacznie doprecyzowano, że obejmuje on swoim zakresem nie tylko klauzule umowne wyłączające cesję, ale również klauzule umowne ograniczające prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności. Nie może już zatem budzić najmniejszych wątpliwości, iż intencją projektodawcy jest także ograniczenie możliwości stosowania powszechnych w praktyce klauzul uzależniających skuteczność cesji od zgody dłużnika.
Rozczarowanie dla branży faktoringowej
Biorąc pod uwagę wszystkie wskazane wyżej kwestie, jeżeli art. 9a Ustawy antyzatorowej wejdzie w życie w brzmieniu zaproponowanym w ostatnio opublikowanym projekcie, jego znaczenie dla branży faktoringowej będzie istotnie ograniczone. Na gruncie analizowanego przepisu, przewidziana w uzasadnieniu projektu poprawa płynności finansowej wierzycieli z segmentu MŚP w praktyce realizowana mogłaby być raczej poprzez współpracę z firmami windykacyjnymi niż poprzez zapewnienie im szerszego dostępu do finansowania faktoringowego.
[1] Najnowszy projekt został opublikowany w dniu 23 czerwca 2022 r. na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji, poprzednia wersja opatrzona jest datą 9 marca 2022 r. Projekty są dostępne na stronie internetowej RCL: https://legislacja.gov.pl/projekt/12357505/katalog/12860509#12860509
Autor: Joanna Olechowska – Pucułek, Radca Prawny, Counsel w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp. p.
E-mail: joanna.olechowska@lawspective.pl