W 2024 roku Parlament Europejski przyjął nowe rozporządzenie (UE) 2024/1624, które ma za zadanie zwiększyć skuteczność przeciwdziałania praniu pieniędzy na terenie Unii Europejskiej. Nowe przepisy, które zaczną obowiązywać od 2027 roku, wprowadzą istotne zmiany zmierzające do harmonizacji regulacji pomiędzy państwami członkowskimi, m.in. w zakresie wymiany informacji między bankami. Co to oznacza dla banków i instytucji finansowych?
Trzy fazy prania pieniędzy a faza maskowania
Proces prania pieniędzy tradycyjnie dzieli się na trzy fazy, z których kluczowa, druga faza – maskowanie, polega na oddzieleniu środków finansowych od ich przestępczego źródła. Według kodeksu karnego źródłem środków podlegających praniu pieniędzy są czyny zabronione. Rozporządzenie 2024/1624, kładące nacisk na harmonizację przepisów państw unijnych, ma na celu skuteczniejsze przeciwdziałanie praniu pieniędzy, szczególnie w tej fazie maskowania, która stwarza wyzwania dla instytucji finansowych.
Przestępczość finansowa i transgraniczny charakter prania pieniędzy
Przestępstwa finansowe, takie jak pranie pieniędzy, mają często charakter transgraniczny. W celu ukrycia pochodzenia nielegalnych środków przestępcy przeprowadzają transakcje pomiędzy rachunkami bankowymi w różnych krajach, podlegającymi odmiennym regulacjom. Mimo że dyrektywy AML obowiązują na terenie całej UE, brak pełnej harmonizacji przepisów dot. przeciwdziałania praniu pieniędzy sprawia, że banki funkcjonujące w różnych krajach są zobowiązane do stosowania różnych regulacji, co utrudnia ich współpracę.
Problemy banków z różnorodnością regulacji
W praktyce banki w ramach międzynarodowych grup często napotykają na trudności związane z wymianą informacji. Przykładem są sytuacje, kiedy jeden bank oczekuje przekazania danych o podejrzanych transakcjach zgodnie z przepisami swojego kraju, podczas gdy bank z innego kraju odmawia z powodu odmiennych przepisów. Takie rozbieżności utrudniają efektywne przeciwdziałanie praniu pieniędzy, szczególnie na etapie maskowania.
Rozporządzenie 2024/1624 – potrzeba harmonizacji
Przykładem problemu z harmonizacją przepisów przeciwdziałania praniu pieniędzy jest kwestia tzw. tajemnicy AML-owej oraz wymiany informacji wewnątrz grup bankowych. Jak zasygnalizowałem, całkiem typową jest sytuacja, w której bank w jednym kraju oczekuje od innego banku z tej samej grupy przekazania danych o działaniach mogących wskazywać na podejrzenie prania pieniędzy, powołując się na przepisy obowiązujące w swoim państwie. Jednakże drugi bank, działający w innym kraju, może odmówić udostępnienia takich danych, ponieważ regulacje AML w jego kraju zakazują ich ujawniania. Paradoksalnie, oba banki działają na podstawie tych samych unijnych dyrektyw, których implementacja teoretycznie powinna być spójna. Takie rozbieżności utrudniają skuteczne przeciwdziałanie praniu pieniędzy, szczególnie w fazie maskowania, gdzie np. tego rodzaju różnice w regulacjach krajowych mogą być wykorzystywane przez przestępców w procederze prania pieniędzy.
Unijny ustawodawca dostrzegł potrzebę stworzenia jednolitych przepisów obowiązujących we wszystkich krajach członkowskich. W motywach rozporządzenia 2024/1624 wskazano, że dotychczasowe przepisy nie były wdrażane w sposób zgodny z wymogami jednolitego rynku UE. Nowe rozporządzenie, które wejdzie w życie w 2027 roku, nie wymaga implementacji przez poszczególne kraje, co ma zredukować ryzyko rozbieżności.
Jakie zmiany przyniesie nowe rozporządzenie?
Banki i inne instytucje finansowe czekają liczne zmiany w codziennych procedurach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Wprowadzą m.in. zmianę terminologii, np. „instytucje obowiązane” staną się „podmiotami zobowiązanymi”, a „środki bezpieczeństwa finansowego” zostaną zastąpione „środkami należytej staranności”.
Nowe przepisy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu znacząco wpłyną na kluczowy element tego systemu, czyli środki bezpieczeństwa finansowego (zwane teraz środkami należytej staranności). Jedną z istotnych zmian jest obowiązek uzyskania informacji na temat wszystkich obywatelstw klienta, a nie jedynie jednego, co rozwiązuje dotychczasowy spór w tym zakresie. Banki będą musiały nie tylko zapytać klienta o (wszystkie) posiadane obywatelstwa, ale również zweryfikować te informacje zgodnie z przepisami dot. weryfikacji tożsamości. Wprowadzenie tego wymogu będzie wymagało głębokich zmian w procedurach wewnętrznych, politykach oraz odpowiedniego dostosowania systemów informatycznych, co może stanowić wyzwanie dla instytucji finansowych.
Co dalej?
Wejście w życie nowych przepisów oznacza konieczność wprowadzenia licznych zmian w wewnętrznych politykach i procedurach banków oraz dostosowanie systemów informatycznych. Przewidywane zmiany zostaną szczegółowo omówione w kolejnych artykułach.
Jak pomagamy?
W Lawspective na co dzień wspieramy banki i inne podmioty rynku finansowego w zapewnieniu zgodności z przepisami dotyczącymi przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz doradzamy przy wdrażaniu nowych regulacji.
Zachęcamy do kontaktu: office@lawspective.pl
Autor: Daniel Bednarczyk, adwokat, Lider, Senior Associate w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp. k. Autor specjalizuje się m.in. w sprawach z zakresu usług płatniczych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz postępowania cywilnego, członek zespołu postępowań spornych.
E-mail: daniel.bednarczyk@lawspective.pl