Uproszczenie obowiązków przedsiębiorców w zakresie sprawozdawczości i zwiększenie efektywności postępowań w sprawie nadmiernych opóźnień przy spełnianiu świadczeń pieniężnych to cel najnowszej nowelizacji tzw. ustawy antyzatorowej. Przepisy które weszły w życie w grudniu 2022 r. oraz w styczniu br. mają dostosować przewidziane ustawą mechanizmy do realiów rynkowych[1].
Poprzednia zmiana ustawy antyzatorowej pochodzi z 2019 r., a ocena wprowadzonych wówczas rozwiązań miała być dokonywana corocznie przez trzy lata od dnia jej wejścia w życie. Wprowadzone najnowszą nowelą zmiany stanowią pierwszy efekt tej oceny, przy uwzględnieniu stanowiska Prezesa UOKiK oraz sygnałów otrzymywanych od samych przedsiębiorców. Najważniejsze z tych zmian objęły regulacje tzw. obowiązków sprawozdawczych, wprowadzono także korekty rozwiązań dotyczących postępowań przed Prezesem UOKiK.
Zmiany w zakresie obowiązków sprawozdawczych
Jedną z istotniejszych zmian dotychczasowych zasad sprawozdawczych jest wydłużenie terminu do składania przez przedsiębiorców sprawozdań o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Teraz sprawozdania za każdy rok będą składane w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego, a nie jak dotychczas – do 31 stycznia. Przesunięcie zostało podyktowane sygnałami płynącymi z rynku wskazującymi, że jeden miesiąc okazał się zbyt krótki okresem na przygotowanie kompleksowego zestawienia danych dotyczących płatności za ubiegły rok. Naturalną konsekwencją tej zmiany jest również modyfikacja daty publikowania przez ministra właściwego do spraw gospodarki zbiorczego zestawienia sprawozdań, co będzie obecnie miało miejsce najpóźniej 31 sierpnia każdego roku. Ponadto w odpowiedzi na oczekiwania przedsiębiorców umożliwiono także składanie korekty sprawozdania w przypadku, gdy dane zawarte w uprzednio złożonym sprawozdaniu ulegną zmianie co najmniej w jednej pozycji o co najmniej 10% wartości. Dla skuteczności taka korekta będzie jednak wymagała szczegółowego uzasadnienia przyczyn jej złożenia.
Dodatkowo spod obowiązków sprawozdawczych wyłączono szczegółowo wskazane rodzaje świadczeń. I tak, zrezygnowano z objęcia tym obowiązkiem świadczeń pieniężnych spełnianych w ramach grup kapitałowych (w rozumieniu przepisów ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów) wskazując, że opóźnienia w spełnianiu świadczeń pieniężnych, generowane między podmiotami działającymi w ramach jednej grupy kapitałowej, nie mają wpływu na zewnętrzny rynek ani na działające na nim podmioty. Drugą z grup świadczeń pieniężnych objętych wyłączeniem z tego obowiązku na mocy nowelizacji są świadczenia pieniężne wykonywane w ramach działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Praktyka pokazała bowiem, że w obszarze tym nie odnotowano istotnych zatorów płatniczych. Zrezygnowano także z obowiązku uwzględniania w sprawozdaniach świadczeń pieniężnych, co do dochodzenia których upłynął bieg terminu przedawnienia.
Zmiany dla dużych przedsiębiorców
Przedsiębiorcy, którzy zgodnie z ustawą posiadają, uzyskają lub utracą status dużego przedsiębiorcy, obowiązani są na mocy nowelizacji do złożenia drugiej stronie transakcji handlowej oświadczenia w tym przedmiocie. Oświadczenie to składane jest w formie, w jakiej zawierana jest transakcja handlowa, najpóźniej w momencie jej zawierania. Ponadto w nowododanym art. 9a nowelizacja wprowadziła ograniczenie, zgodnie z którym w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikro-, mały albo średni przedsiębiorca, bezskuteczne są zastrzeżenia umowne przewidujące zakaz cesji wierzytelności albo jakkolwiek ograniczające przelew wierzytelności, w sytuacji gdy zapłata nie nastąpiła w terminie określonym w umowie, a jeśli tego terminu w umowie nie określono – od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Jak wskazano w uzasadnieniu nowelizacji, tego rodzaju zastrzeżenia umowne były bowiem mocno nadużywane, co w efekcie często prowadziło do utraty płynności u podmiotów o słabszej pozycji kontraktowej, a w konsekwencji do powstawania zatorów płatniczych.
Wprowadzenie odformalizowanych „wezwań miękkich”
Omawiana nowelizacja ustawy antyzatorowej wprowadziła także instytucję tzw. „wezwań miękkich”. W ramach dodanego art. 13ca, Prezes UOKiK został wyposażony w możliwość wystąpienia do podmiotów podlegających ustawie, w sprawach z zakresu przeciwdziałania nadmiernemu opóźnianiu się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych, bez uprzedniego wszczynania postępowania. W odpowiedzi na tak sformułowane wezwanie podmioty, do których je skierowano, mogą przekazać Prezesowi UOKiK swoje stanowisko w sprawie, przekazując stosowne informacje mogące pomóc organowi podjąć decyzję odnośnie wszczęcia postępowania. Udzielenie odpowiedzi będzie więc uprawnieniem, a nie obowiązkiem przedsiębiorcy, a ponadto ewentualny jej brak nie będzie obwarowany żadną sankcją. Dotychczas Prezes UOKiK mógł skorzystać z takiego instrumentu dopiero po wszczęciu postępowania w sprawie, a brak odpowiedzi wzywanego podmiotu skutkował nałożeniem na ten podmiot administracyjnej kary pieniężnej. Zmiana ta ma więc na celu przede wszystkim umożliwienie odformalizowania całego procesu, umożliwiając przepływ informacyjny między przedsiębiorcami a Prezesem UOKiK bez konieczności wszczynania postępowania w tym zakresie.
Nakładanie kar pieniężnych – wprowadzenie uznaniowości Prezesa UOKiK
Zmianie uległy również zasady dotyczące istniejącego dotychczas modelu nakładania kar administracyjnych. Dotychczasowa obligatoryjność nałożenia przez Prezesa UOKiK kary pieniężnej w przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych została zastąpiona fakultatywnym stosowaniem tego instrumentu przez organ. Również wysokość tej kary została uzależniona od każdorazowej decyzji Prezesa UOKiK, wskazując w nowelizowanej treści ustawy wzór matematyczny, według którego obliczany jest jej maksymalny wymiar. Wprowadzono także katalog okoliczności, wpływających na wysokość tej kary, takich jak waga naruszenia, działania podjęte przez podmiot w celu wyeliminowania naruszenia oraz współpraca podmiotu z Prezesem UOKIK przyczyniająca się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania. Te uelastycznienia modelu wymiaru kary są efektem postulatów przedsiębiorców, wytykających dotychczasową sztywność przepisów, polegającą na nieuwzględnianiu przez Prezesa UOKiK okoliczności każdorazowego przypadku opóźniania się w spełnieniu świadczeń przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw. Nowością jest też możliwość złożenia przez stronę postępowania, na którą została nałożona administracyjna kara pieniężna, wniosku o odroczenie uiszczenia nałożonej kary lub rozłożenie kary na raty, ze względu na ważny interes podmiotu.
Zmiany jako odpowiedź na postulaty rynku
Jak zaznaczono w projekcie nowelizacji ustawy antyzatorowej, dodane i zmienione przepisy są w znacznej mierze efektem sygnałów dochodzących z rynku od podmiotów, wobec których przepisy te mają bezpośrednie zastosowanie. Na ocenę wprowadzonych w życie rozwiązań będzie trzeba jednak zaczekać, a ich podsumowanie stanowić będzie najpewniej kolejna procedura nowelizacyjna.
Autor: Michał Łukasiewicz, radca prawny, associate w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp.k. Specjalizuje się w prawie cywilnym, prawie nieruchomości oraz w prowadzeniu postępowań sądowych, w których reprezentuje instytucje finansowe oraz przedsiębiorców.
E-mail: michal.lukasiewicz@lawspective.pl
[1] Ustawa z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 893).