Od roku w polskim porządku prawnym funkcjonuje instytucja fundacji rodzinnej. Jej celem jest sprawne przeprowadzenie sukcesji, które nie doprowadzi do rozproszenia majątku rodzinnego. Fundator i osoby trzecie mogą wnieść majątek w postaci środków pieniężnych i innych aktywów. Pokrycie funduszu założycielskiego nie wyklucza innych czynności zmierzających do zwiększenia majątku fundacji po jej utworzeniu.
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej reguluje ustawa z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 r.
Majątek fundacji rodzinnej
Nie ma ustawowych ograniczeń co do rodzaju mienia, które może zostać wniesione do fundacji. Dotyczy to zarówno środków na pokrycie funduszu założycielskiego oraz mienia wniesionego już po utworzeniu fundacji. Majątek fundacji mogą stanowić m.in.:
- środki pieniężne w walucie polskiej lub obcej,
- ruchomości,
- nieruchomości,
- prawa udziałowe w spółkach prawa handlowego,
- papiery wartościowe zapisane na rachunkach maklerskich,
- autorskie prawa majątkowe.
Fundator sporządza spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Zarząd aktualizuje spis mienia i odpowiada za jego aktualność.
Kto może wnieść majątek do fundacji rodzinnej?
Może to zrobić sam fundator (którym zawsze jest osoba fizyczna), jak i inne osoby fizyczne oraz prawne.
Dla celów podatkowych przyjmuje się, że mienie wniesione do fundacji w drodze darowizny albo spadku przez:
- fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo – uważa się za wniesione przez fundatora,
- inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.
Fundacja rodzinna może być utworzona przez więcej niż jednego fundatora. W takiej sytuacji konieczne jest odnotowanie w spisie mienia proporcji wartości mienia wniesionego przez każdego z fundatorów.
Sposoby wniesienia mienia do fundacji rodzinnej
Obligatoryjne jest wniesienie mienia przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego, a jego wartość określa się w statucie. Nie może być ona jednak niższa niż 100 000 zł. Fundator może modyfikować wysokość funduszu założycielskiego w trakcie trwania fundacji, co może rodzić konieczność stosownych dopłat.
Fundator może też wnieść do fundacji mienie w ramach odrębnych czynności, już po utworzeniu fundacji. Rozwiązanie to jest często stosowane w praktyce.
Z praktycznego punktu widzenia zasadne wydaje się pokrycie funduszu założycielskiego w formie pieniężnej, wyłącznie w minimalnej wysokości. W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim, fundusz założycielski powinien być wniesiony przed wpisaniem fundacji do rejestru. Jeśli zaś fundacja jest ustanawiana w testamencie, powinno to nastąpić w terminie dwóch lat od momentu jej wpisu do rejestru. Aby mieć pewność, że firma rodzinna będzie zarządzana zgodnie z przyjętym statutem fundacji, warto poczekać z przeniesieniem firmy do fundacji do czasu wpisania jej do rejestru. Ponadto mienie wniesione na pokrycie funduszu założycielskiego nie podlega zwrotowi w całości ani w części. Wyjątkiem jest sytuacja rozwiązania fundacji za życia fundatora. W przypadku, gdy cała firma rodzinna zostanie wniesiona na fundusz założycielski, będzie on wysoki i do tej kwoty nie będzie można dokonywać wypłat z fundacji na rzecz fundatora.
Fundacja rodzinna może także otrzymywać majątek od osób trzecich, np. w postaci darowizn. Co istotne, przez dokonanie darowizny darczyńca nie staje się fundatorem.
Dokonując darowizny aktywów na rzecz fundacji rodzinnej, pamiętać należy o zachowaniu prawidłowej reprezentacji fundacji przy zawieraniu umowy. W okresie kiedy fundacja rodzinna pozostaje w organizacji (w okresie od złożenia oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej do jej wpisu do rejestru fundacji rodzinnych) fundacja reprezentowana jest przez fundatora. Po jej wpisie do rejestru fundacji rodzinnych – fundacja reprezentowana jest przez zarząd fundacji, na zasadach określonych w statucie.
W praktyce najczęściej majątek wnoszony do fundacji jest przez fundatora, często będącego jednocześnie jej Prezesem Zarządu. W takiej sytuacji fundację rodzinną powinna reprezentować rada nadzorcza, a jeśli nie została ona ustanowiona w danej fundacji, musi ją reprezentować pełnomocnik, którego wybierze zgromadzenie beneficjentów. W obrocie dopuszcza się ustanowienie pełnomocnika zarówno dla fundacji w organizacji jak i już po jej rejestracji.
Majątkiem fundacji będą również wypracowane zyski oraz mienie nabyte w zamian za majątek dotychczas posiadany.
W celu zarządzania mieniem w interesie beneficjentów ustawodawca dopuścił enumeratywnie wymienione w art. 5 ustawy sposoby prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację. W tym katalogu jest np. najem, dzierżawę, udzielanie pożyczek spółkom, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje albo uczestniczy jako wspólnik, czy też obrót zagranicznymi środkami płatniczymi w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.
Autor: Marta Marmulewska, radca prawny, Associate w kancelarii Lawspective.
E-mail: marta.marmulewska@lawspective.pl