Przekazanie majątku rodzinie to nie tylko gest zaufania – to także decyzja o poważnych konsekwencjach prawnych i finansowych. Wybór między darowizną a spadkiem wymaga uważnego przemyślenia. Kiedy warto przekazać firmę lub majątek za życia, a kiedy lepiej uregulować te sprawy w testamencie?
W naszym cyklu o sukcesji przyglądamy się tym razem dwóm najczęściej wybieranym formom przekazywania majątku w rodzinie – darowiźnie i spadkowi. Oba rozwiązania mają swoje zalety, ale też potencjalne ryzyka, które – bez odpowiedniego przygotowania – mogą zagrozić stabilności firmy, relacjom rodzinnym i planom podatkowym.
Darowizna – szybciej, ale czy bezpieczniej?
Przekazanie majątku w formie darowizny (np. udziałów w spółce, nieruchomości, firmy) pozwala właścicielowi zrealizować sukcesję za życia. Dzięki temu można aktywnie wprowadzać sukcesora do zarządzania, nadzorować zmiany i zabezpieczyć kontynuację firmy.
Zalety:
- brak postępowania spadkowego i ryzyka dziedziczenia „przy konflikcie”,
- możliwość zastosowania klauzul zabezpieczających – np. prawa do odwołania darowizny, warunków korzystania z majątku czy ograniczeń w jego dalszym zbywaniu, co pozwala zachować pewien nadzór po przekazaniu własności, ulgi podatkowe (szczególnie w ramach tzw. grupy 0 – dzieci, małżonek, wnuki),
- elastyczność – można przekazać wybranym osobom konkretny majątek, bez konieczności równomiernego podziału.
Ryzyka:
- po dokonaniu darowizny właściciel traci formalną kontrolę nad przekazanym majątkiem,
- brak właściwego zabezpieczenia (np. prawa użytkowania, zakazu zbycia) może doprowadzić do rozporządzenia majątkiem niezgodnie z wolą darczyńcy,
- darowizny mogą być kwestionowane przez innych członków rodziny przy późniejszym rozliczeniu zachowku,
- w razie sporu – trudniej o odwrócenie decyzji, zwłaszcza gdy przedmiot darowizny został już sprzedany, przekazany dalej lub w inny sposób rozdysponowany.
Spadek – pełna kontrola za życia, ale większe ryzyko sporów po śmierci
Dziedziczenie ustawowe lub testamentowe to nadal najczęściej spotykana forma przekazania majątku w Polsce. Choć pozwala właścicielowi zachować pełną kontrolę nad majątkiem do końca życia, niesie ze sobą pewne zagrożenia – zwłaszcza w przypadku braku jednoznacznych zapisów.
Zalety:
- zachowanie pełnej kontroli nad majątkiem do śmierci,
- możliwość precyzyjnego wskazania spadkobierców (np. poprzez testament z zapisem windykacyjnym),
- zastosowanie reguł ustawowych w razie braku decyzji właściciela.
Ryzyka:
- postępowanie spadkowe może być długotrwałe i kosztowne,
- dziedziczenie wspólne (kilku spadkobierców) często prowadzi do sporów, konieczności działu spadku i paraliżu decyzyjnego,
- obowiązek zachowku może zmusić do wypłat osobom pominiętym w sukcesji,
- brak zabezpieczenia firmy – po śmierci właściciela działalność może zostać zawieszona (szczególnie w przypadku JDG).
Darowizna i spadek w praktyce – jak znaleźć najlepsze rozwiązanie?
Zarówno darowizna, jak i spadek mogą być skutecznym narzędziem sukcesji – pod warunkiem, że zostaną dobrze zaplanowane. W praktyce coraz częściej stosujemy rozwiązania mieszane, które pozwalają połączyć zalety obu form.
Na co warto zwrócić uwagę?
- czy majątek ma trafić do jednej osoby, czy do kilku – i czy pomiędzy nimi panuje zgoda,
- czy chodzi o kontynuację działalności firmy, czy wyłącznie o przekazanie majątku prywatnego,
- czy chcemy zachować wpływ na majątek po jego przekazaniu (np. jako udziałowiec mniejszościowy, fundator, pełnomocnik),
- jak ograniczyć ryzyko roszczeń o zachowek i potencjalnych sporów rodzinnych,
- jak zoptymalizować skutki podatkowe (darowizna, zachowek, podatek od sprzedaży udziałów).
Wniosek? Dobra sukcesja to ta przygotowana z wyprzedzeniem
Każda sytuacja rodzinna i biznesowa jest inna – dlatego sukcesji nie da się „załatwić jednym dokumentem”. Czasem lepiej działać za życia (darowizna), czasem korzystniej jest poczekać i przekazać majątek po śmierci (spadek). Kluczem jest analiza, strategia i zabezpieczenie – prawne, podatkowe i rodzinne.
Zespół Lawspective wspiera klientów w planowaniu sukcesji – tak, by proces przebiegał spokojnie, skutecznie i bez zbędnych ryzyk, sporów czy nadmiernych kosztów. Skontaktuj się z nami, jeśli chcesz omówić swoją sytuację – pomożemy wybrać rozwiązanie najlepsze dla Twojej rodziny i firmy.
Zachęcamy również do lektury artykułów z cyklu o sukcesji: