Dotychczas w polskich przepisach dotyczących spółek handlowych brakowało regulacji, która w sposób systemowy normowałaby problematykę prawa holdingowego, w tym istotnych z punktu widzenia praktyki, zasad działania i zarządzania grupą spółek oraz odpowiedzialności uczestników grup spółek. Najnowsza nowelizacja Kodeksu spółek handlowych ma zmienić ten stan rzeczy.
W prawie spółek już od 13 października 2022 roku nastąpią zmiany, które będą miały znaczenie dla podmiotów planujących działać w ramach tzw. „grup spółek”. Od tej daty w ustawie z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”) zaczną obowiązywać regulacje dotyczące powiązań oraz wzajemnego oddziaływania na siebie podmiotów w holdingach.
Do tej pory pojęcie „grupa spółek” odnoszone było głównie do pojęcia sprawowania kontroli określonego w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów stosunku zależności i dominacji unormowanego w przepisach k.s.h. i szczegółowych uregulowaniach przepisów podatkowych. Pojęciem grupa posługuje się także szereg podmiotów wpisanych do KRS.
Co przyniosą nowe przepisy?
Prawo grup spółek, zwane także prawem koncernowym, wprowadza do k.s.h.:
- definicję grupy spółek,
- nową instytucję wiążących poleceń,
- prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych,
- prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi oraz
- prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej.
Nowelizacja określa także zasady odpowiedzialności odszkodowawczej i wyłączeń odpowiedzialności (tzw. przesłanki egzoneracyjne) członków organów za wykonanie wiążącego polecenia oraz – co istotne – przepisy dotyczące odpowiedzialności spółki dominującej wobec spółki zależnej, wspólników spółki zależnej i jej wierzycieli.
Definicja grupy spółek
Przez grupę spółek w rozumieniu noweli, należy rozumieć spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, które są spółkami kapitałowymi i kierują się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu grupy spółek. Niewątpliwie zatem nie każde powiązania biznesowe lub strukturalne między spółkami będą uznane za grupę spółek.
Jak powstaje holding?
Co istotne, w myśl nowych przepisów, utworzenie grupy spółek nie następuje poprzez samo podjęcie przez powiązane podmioty nakierowanej na wspólny cel działalności na rynku. Ma to miejsce dopiero na skutek uchwał podjętych przez zgromadzenia wspólników albo walne zgromadzenia spółek zależnych oraz po ujawnieniu uczestnictwa w grupie spółek przez KRS. W praktyce z racji, że większością głosów na takich zgromadzeniach dysponuje spółka dominująca, utworzenie grupy spółek stanowi de facto decyzję spółki dominującej. Regulacje prawne wprowadzają obowiązek ujawnienia we właściwych rejestrach faktu przystąpienia spółki zależnej do grupy spółek. Obowiązek ten spoczywa zarówno na spółce dominującej, jak i spółce zależnej mających siedziby w Polsce. Obowiązku ujawnienia dokonuje zarząd poprzez system teleinformatyczny PRS (Portal Rejestrów Sądowych) umożliwiający korzystanie z usług związanych z elektronicznymi formularzami KRS.
W grupie spółek mogą uczestniczyć także spółki zagraniczne. Na ten moment wydaje się, że spółką zagraniczną może być jedynie spółka dominująca, a nie spółka zależna.
Realizacja wspólnej strategii
Ustawodawca przewiduje, że realizowanie wspólnej strategii odbywać się będzie poprzez sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo też spółkami zależnymi, za pomocą nowej instytucji tzw. wiążących poleceń. Ustawa określa sposób wydawania, przyjmowania oraz możliwe konsekwencje realizacji wiążącego polecenia. Zasadą jest, że spółka dominująca może wydać spółce zależnej będącej uczestnikiem grupy spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Co z odpowiedzialnością członków organów spółek?
Szczególnie interesującym zagadnieniem dla członków organów spółek na gruncie zmienionych nowo wprowadzonych przepisów jest kwestia odpowiedzialności cywilnej i karnej w grupie spółek za wykonanie wiążącego polecenia. Nowelizacja k.s.h. wskazuje, w jakich okolicznościach członkowie organów spółek mogą ponosić odpowiedzialność cywilną i karną, a także kiedy i na jakich warunkach mogą jej uniknąć.
Czy nowe przepisy sprawdzą się w praktyce?
Analizując najnowsze zmiany w k.s.h. nasuwa się pytanie, czy wchodzące w życie rozwiązania umożliwiające tworzenie grupy spółek będą w obrocie gospodarczym stosowane przez polskich przedsiębiorców i umożliwią sprawne zarządzenie nowo zdefiniowaną grupą spółek przez spółkę dominującą. Może być również tak, że zmienione przepisy nie będą miały doniosłego znaczenia w praktyce i podzielą losy obecnie usuwanego z k.s.h. art. 7, który przewidujące możliwość zawarcia między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.
Przy lekturze nowych przepisów pojawiają się także wątpliwości, czy obecnie działające spółki, które w obrocie tworzą swoistą grupę spółek w znaczeniu nieformalnym, nadal będą mogły funkcjonować pod oznaczeniem „grupa”. Odpowiedzi na te pytania niewątpliwie przyniesie nam praktyka stosowania tych regulacji.
Marta Borkowska-Skorupka, radca prawny, Associate w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp. k. Autorka specjalizuje się m.in. w kompleksowej obsłudze korporacyjnej przedsiębiorców i zagadnieniach z zakresu prawa własności przemysłowej.
Autor: Marta Borkowska-Skorupka, radca prawny, Associate w Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp. p.
E-mail: marta.borkowska@lawspective.pl