Znajomość zasad, na jakich wykonawca będzie odpowiadał za naruszenie umowy, pozwala trafnie oszacować ryzyko projektu.
Zasady ogólne
Za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy wykonawca ponosi odpowiedzialność kontraktową.
Oznacza to, że jeśli w wyniku naruszenia umowy przez wykonawcę zamawiający poniesie szkodę majątkową, wykonawca będzie musiał tę szkodę naprawić.
Zamawiający musi jednak wykazać przed sądem:
- fakt naruszenia umowy przez wykonawcę,
- wysokość szkody,
- związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem umowy a powstaniem tej szkody.
Wykonawca może zwolnić się z odpowiedzialności jeśli wykaże, że mimo naruszenia umowy dochował staranności, której można wymagać od typowego dostawcy IT.
Naprawa szkody może nastąpić – według wyboru zamawiającego – albo przez przywrócenie właściwego stanu faktycznego, albo poprzez zapłatę odszkodowania równego wysokości szkody.
Ograniczenie odpowiedzialności
Powszechną praktyką w branży IT jest umowna modyfikacja opisanych wyżej zasad ogólnych.
Zmiany sprowadzają się do ograniczenia odpowiedzialności wykonawcy. Ten zabieg stanowi element zarządzania przez wykonawcę ryzykiem związanym z działalnością gospodarczą. Im wyższe ryzyko, tym zazwyczaj wyższa cena.
Ø Złagodzenie odpowiedzialności co do rodzaju szkody
Wyróżnia się dwa rodzaje szkody:
- strata, którą zamawiający rzeczywiście poniósł, np. zniszczenie sprzętu albo wykasowanie oprogramowania;
- utracone korzyści, czyli korzyści, które zamawiający mógłby odnieść, gdyby szkody nie wyrządzono, np. potencjalne zyski ze świadczenia usług na rzecz klientów z wykorzystaniem danego systemu IT.
W umowach IT bardzo często wyłącza się odpowiedzialność wykonawcy za utracone korzyści.
Ø Złagodzenie odpowiedzialności co do wysokości odszkodowania
Nierzadko w umowie przewidziany jest kwotowy limit odpowiedzialności dostawcy, czyli maksymalna kwota odszkodowania, jakiego może dochodzić zamawiający.
Ø Wyłączenie ograniczeń
Złagodzenie zasad odpowiedzialności nigdy nie może objąć szkód, które wykonawca wyrządził umyślnie.
Ponadto w umowach często wprowadza się katalog przypadków, w których dostawca odpowiada bez ograniczeń do pełnej wysokości szkody. Chodzi przede wszystkim o naruszenie postanowień dotyczących praw autorskich oraz poufności.
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Przyjętą w branży IT praktyką jest wyłączanie odpowiedzialności dostawcy z tytułu rękojmi.
Program komputerowy jest specyficznym produktem – mówi się, że nie istnieje oprogramowanie pozbawione błędów. Trudno zatem wymagać od wykonawcy nieskończonej gotowości do naprawy tych błędów. Ponadto uprawnienia zamawiającego z rękojmi często zbyt umacniają jego pozycję i w pewnych okolicznościach mógłby on odstąpić od umowy.
W miejsce rękojmi przyjmuje się umowne procedury usuwania przez wykonawcę błędów oprogramowania. Warunki te znajdują się w gwarancji albo w umowie utrzymaniowej (serwisowej).
Znaczenie kary umownej
Zastrzeżenie kary umownej przydaje się szczególnie w dwóch przypadkach:
- gdy wykazanie przez zamawiającego wysokości poniesionej szkody byłoby bardzo trudne, np. w przypadku naruszenia klauzuli poufności albo reżimu ochrony danych osobowych oraz
- gdy istnieje potrzeba szczególnego zmotywowania wykonawcy do wykonania danych czynności – mowa tutaj przede wszystkim o opóźnieniach we wdrożeniu.
Kara umowna ma charakter zryczałtowanego odszkodowania, wyłącza konieczność wykazania przez zamawiającego jej wysokości. Nadto jej zastrzeżenie działa bardzo mobilizująco na wykonawcę.
Pamiętajmy jednak, że wysokość kary może zostać zmniejszona przez sąd, jeśli kara zostanie uznana za rażąco wygórowaną, tzn. znacznie przewyższającą szkodę zamawiającego.
Jeśli poniesiona szkoda okaże się wyższa niż kara umowna, dochodzenie przed sądem odszkodowania ponad kwotę kary jest możliwe tylko wówczas, gdy umowa zastrzega takie uprawnienie. W braku odmiennych zastrzeżeń do takiego odszkodowania stosuje się umowne ograniczenia odpowiedzialności wykonawcy opisane powyżej.
Zapamiętaj z tego artykułu: Zawsze istnieje ryzyko niepowodzenia projektu wdrożeniowego. O jego skali, u każdej ze stron, decydują w dużej mierze zasady odpowiedzialności wykonawcy za naruszenie umowy. Aby zamawiający mógł oszacować ryzyko na potrzeby zarządzania przedsiębiorstwem, musi znać koniecznie te zasady.
Autor: Anna Adamek, radca prawny w kancelarii Lawspective Litwiński Valirakis Radcowie Prawni Sp.k.
E-mail: anna.adamek@lawspective.pl
